نمونه سوال ماشينهاي الكتريكي DC

نمونه سوال ماشينهاي الكتريكي dc :
1- جهت ميدان مغناطيسي اطراف سيم حامل جريان به چه عاملي بستگي دارد ؟
2- بين دوسيم موازي حامل جريان درچه صورت نيروي دافعه و در چه صورت نيروي جاذبه بوجود مي آيد؟
3- قانون دست راست براي سيم پيچ ها را بيان كنيد .
4- نيروي محركه ي مغناطيسي را تعريف و رابطه ي آن را بنويسيد .
5- شدت ميدان مغناطيسي چيست و رابطه ي آن كدام است ؟
6- فوران مغناطيسي چيست ؟
7- چگالي فوران را تعريف كرده ، با ذكر فرمول بيان كنيد چگالي فوران به چه عواملي بستگي دارد ؟
8- ضريب نفوذ مغناطيسي و ضريب نفوذ نسبي چيست ؟
9- چرا در سيم پيچ ها از هسته ي آهني استفاده مي شود ؟
10- افزايش فركانس و افزايش دما چه تاثيري در ضريب نفوذ مغناطيسي دارد؟
11-منحني مغناطيس را رسم و نواحي مختلف آنرا مشخص نماييد .
12- پس ماند مغناطيسي چيست ؟
13- مراحل ترسيم حلقه ي هيسترزيس را شرح دهيد .
14- پس ماند مغناطيس را چگونه از بين مي برند؟
15- مقاومت مغناطيسي ( رلوكتانس ) به چه عواملي بستگي دارد ؟
16- قانون نيروي لورنس را بيان نماييد .
17- قانون دست چپ ( قانون موتوري ) را بيان كنيد .
18- نيروي لورنس به چه عواملي بستگي دارد ؟ فرمول ذكر گردد
19- القاء را تعريف كنيد .
20-درچه صورت در يك هادي ولتا‍‍ژ القاء مي گردد ؟
21- جهت جريان القايي چگونه تعيين مي گردد ؟ ( قانون دست راست مولدي )
22- القاء از طريق فوران چگونه است ؟
23- مقدار ولتاژ القايي از طريق تغييرات فوران چگونه محاسبه مي گردد ؟
24- جهت جريان القايي چگونه است ؟
25- جريان هاي فوكو چگونه پديد مي آيند ؟ و روش كاهش آنها چيست ؟
26- جهت ولتاژ خود القايي چگونه است ؟
27- انرژي ذخيره شده در ميدان مغناطيسي چگونه محاسبه مي گردد ؟
28- ماشينهاي الكتريكي بطور كلي چگونه دسته بندي مي شوند ؟
29- به چه ماشينهايي مولد و به چه ماشينهايي موتور مي گويند ؟
30- ساختمان يك مولد ساده را شرح دهيد .
31- چگونگي توليد نيروي محركه را در مولد ساده شرح دهيد .
32- يك مولد ساده جريان مستقيم از چه قسمت هايي تشكيل شده است ؟
33- وظيفه ي كموتاتور چيست ؟
34- در مولدهاي DCبراي بهبود يكسوسازي چه مي كنند ؟
35- در مولدهاي ساده ي جريان مستقيم تغيير پلاريته ي ولتاژ خروجي چگونه انجام مي شود ؟
36- دامنه ولتاژ القايي را در يك مولد ساده چگونه افزايش مي دهند ؟
37- در يك مولد ساده DC مقدار ولتاژ توليد شده به چه عواملي بستگي دارد ؟
38- عوامل موثر در ايجاد گشتاور در موتور ساده را بنويسيد .
39- معايب موتور ساده ي بدون كموتاتور چيست ؟
40- در يك موتور ساده در چه صورت گشتاور صفر مي گردد ؟
41- چگونه مي توان امكان حركت دوراني مداوم را در يك موتور بوجود آورد ؟
42- اجزاي ساكن ماشينهاي الكتريكي DC را نام ببريد .
43- اجزاي متحرك ماشينهاي الكتريكي DC را نام ببريد .
44- انواع سيم بندي آرميچر را نام ببريد .
45- با رسم يك جدول تفاوت بين انواع سيم بندي را مشخص نماييد .
46- عكس العمل آرميچر چيست ؟ و چه تاثيري بر كار ماشين دارد ؟
47- چگونه عكس العمل آرميچر را از بين مي برند ؟
48- رابطه ي نيروي محركه در ماشين DCواقعي را اثباط كنيد .
49- رابطه ي گشتاورتوليدي درآرميچر ماشين DCواقعي را اثباط كنيد .
50- با رسم يك بلوك دياگرام رابطه ي تلفات ماشين جريان مستقيم را بنويسيد .
51- راندمان در يك ماشين DC چيست و چگونه محاسبه مي گردد ؟
52-تلفات ماشينهاي جريان مستقيم را چگونه تقسيم بندي مي كنند ؟
53- توات الكترومغناطيسي در يك مولد DC چيست و چگونه محاسبه مي شود ؟
54- بلوك دياگرام توان در مولدهاي DC را رسم كنيد .
55- بلوك دياگرام توان در موتورهاي DC را رسم كنيد .
56- مولدهاي جريان مستقيم چگونه طبقه بندي مي شوند ؟
57- مدار معادل مولد با تحريك مستقل را رسم و روابط آنرا بنويسيد .
58- مدار معادل مولد با تحريك موازي (شنت ) را رسم و روابط آنرا بنويسيد .
59- مدار معادل مولد با تحريك سري را رسم و روابط آنرا بنويسيد .
60- مدار معادل مولد كمپوند با انشعاب كوتاه و با انشعاب بلند را رسم كنيد .
61- مدار معادل مولد با تحريك كمپوند را رسم و روابط آنرا بنويسيد .
62- مشخصات اصلي مولدهاي جريان مستقيم را نام ببريد .
63- مقادير اصلي كه مبين كار مولدهاي جريان مستقيم هستند كدامند ؟
64- درصد تنظيم ولتاژ چيست و رابطه ي آن كدام است ؟
65- مشخصه ي بي باري مولد با تحريك مستقل چگونه رسم مي شود ؟
66- مشخصه ي خارجي مولد با تحريك مستقل چگونه رسم مي شود ؟
67- مشخصه ي تنظيم مولد با تحريك مستقل چگونه رسم مي شود ؟
68-مشخصه ي بي باري مولد با تحريك شنت چگونه رسم مي شود ؟
69- مشخصه ي خارجي مولد با تحريك شنت چگونه رسم مي شود ؟
70- مشخصه ي تنظيم مولد با تحريك شنت چگونه رسم مي شود ؟
71- مشخصه ي بي باري مولد با تحريك سري چگونه رسم مي شود ؟
72- مشخصه ي خارجي مولد با تحريك سري چگونه رسم مي شود ؟
73- مشخصه ي تنظيم مولد با تحريك سري چگونه رسم مي شود ؟
74- مشخصه ي بي باري مولد با تحريك كمپوند چگونه رسم مي شود ؟
75- مشخصه ي خارجي مولد با تحريك كمپوند چگونه رسم مي شود ؟
76- مشخصه ي تنظيم مولد با تحريك كمپوند چگونه رسم مي شود ؟
77- كاربرد مولد با تحريك مستقل چيست ؟
78- كاربرد مولد با تحريك شنت چيست ؟
79- كاربرد مولد با تحريك سري چيست ؟
80- كاربرد مولد با تحريك كمپوند چيست ؟

تست هاي ماشين DC

به نام خدا

1-دریک ارمیچر 21شیار و 21تیغه کلکتور که به صورت حلقوی مرکب دو گانه 4قطب سیم بندی شده است (راستگرد)گام سیم پیچی و گام رفت به ترتیب کدام است؟


1-2و5 2-5و5 3-2و4 4-5و 4


2-ارمیچری دارای 400عنصر القا شونده است .اگر مقاومت اهمی هر حلقه 0.04اهم باشد در صورتی که سیم پیچی حلقوی ساده 4قطب باشد مقاومت معادل ارمیچر چند اهم است ؟


1-1 2-0.25 3-2 4-0.5


3-به چه دلیل در مولد کمپوند نقصانی افت ولتاژشدیدی صورت می گیرد ؟


الف-به خاطر افت ولتاژشدید درارمیچر
ب-به خاطر افت ولتاژ شدیددر تحریک سری
ج-به خاطر عکس العمل زیاد ارمیچر در زیر بار
د-به خاطر کاهش شدیدفوران درهسته


4-یک موتور سری در جریان 100امپرباسرعت 1650دور در دقیقه می چرخد اگر ولتاژترمینال 500ولت و مجموع مقاومتهای میدان و ارمیچر 0.6اهم باشد در صورتی که در جریان 100امپرسرعت را به 1000دور در دقیقه برسانیم چه مقاومتی باید با ان سری کنیم؟


1-17.3 2-173 3-1.73 4-0.173


5-در یک مولد شنت افت ولتاژ در ارمیچر 5درصد ولتاژ نامی ترمینال می باشد

اگر ولتاژنامی ترمینال 500ولت باشد و درصد تنظیم ولتاژ%10باشد افت ولتاژعکس العمل ارمیچر چند ولت است؟


1-20 2-25 3- 10 4-5


6-علت استفاده از مقاومت راه انداز به منظور کاهش کدام کمیت است؟


1-جریان تحریک 2-ولتاژ تحریک 3-جریان ارمیچر 4-گشتاور راه اندازی


7-یک موتور شنت 230ولت با قدرت 3910وات باری را به حرکت در می اورد اگر راندمان

و مقاومت تحریک میدان ان%85و 115اهم باشد و مقاومت ارمیچر0.4اهم باشد جریان ارمیچر و افت ولتاژارمیچر به ترتیب چند امپروچند ولت است:


1-20و7.2 2-18و7.2 3-20و237.2 4-20و222.8


8-از کدام مولد زیر برای جبران کننده افت ولتاژخط انتقال استفاده می کنند :


1-شنت 2-سری 3-تحریک مستقل 4-کمپوند تفاضلی


9-کدام مولد به ازای جریان اتصال کوتاه اسیب کمتر می بیند؟


1-سری 2-تحریک مستقل 3-شنت 4-کمپوند


10-یک اتو ترانسفور ماتور 150/120که به صورت کاهنده یک مصرف کننده 12اهم

را تغذیه می کند دارای چه توان تیپ و عبوری به ترتیب میباشد؟


1-240و1200 2-300و1200 3-240و1875 4-300و1875


11-در ترانسفور ماتور سه فاز که400 / 20000 ولت میباشد در بار نامی تلفات مس

واهن 1200 و 800وات است در ضریب قدرت 0.8 راندمان %90 میباشد توان

ظاهری ترانس را بیابید .(نوع ترانس اولیه مثلث وثانویه ستاره میباشد)


1-23000 2-25000 3-22000 4-22500


12-درکنترل ولتاژ مصرف کننده های سه فاز وقتی که ترانس زیر بار است :


1-نمی توان کنترل ولتاژ را انجام داد .

2-زیر بار بودن یا نبودن تاثیری در کنترل ندارد.

3-از تنظیم کننده هایی که با لغزش بر روی قسمتی از سیم پیچ دور را تغییر

می دهد استفاده می کنند.

4-از تنظیم کننده هایی که به صورت پله پله دور را تغییر می دهد استفاده می کنند .


13-اگر سرعت لغزش در موتور القایی سه فاز 150دور در دقیقه باشد در موتور القایی 4 قطب در فرکانس 50هرتز سرعت موتور چند دور در دقیقه است؟


1-1500 2-750 3-1350 4-600


14-برای اصلاح ------شبکه برق باید موتور سنکرون به صورت بی بار در

حالت--------به شبکه وصل شود.


1-ضریب قدرت -فوق تحریک 2-ضریب قدرت-زیر تحریک

3-ضریب بهره -فوق تحریک 4-ضریب بهره-زیر تحریک


15-در یک موتور القایی سه فاز 4 قطب در فرکانس 50 هرتز ولتاژ القایی هر فاز

رتور هنگام راه اندازی 40ولت و هنگام کار در گشتاور ماکزیمم 8 ولت می باشد

لغزش بحرانی کدام است ؟


1-0.02 2-0.2 3-0.5 4-0.05

تعدادی نمونه سوال امتحان نهایی در آدرس dezfuledu.com/beheshti قرار دارد

بسمه تعالی

سوالات فصل سوم الکتروتکنیک درس ماشینهایAC

1-الف)سرعت لغزش را تعریف کنید. ب)برای یک ماشین القایی لغزش منفی چگونه به وجود می آید؟

2-ضرورت راه اندازی موتورهای القایی سه فاز را بنویسید . ثانیا دو روش راه اندازی استاتوری موتور های القایی سه فاز را فقط نام ببرید .

3-روشهای کنترل دور موتورهای القایی را نام ببرید.

4-چگونه می توان جهت گردش میدان دوار یک موتور سه فاز را تغییر داد ؟

5-کنترل ضریب قدرت موتورهای سنکرون جگونه انجام می شود ؟

6-چگونه میتوان جهت گردش یک موتور القایی سه فاز راعوض کرد؟

7-کدام کمیت رتور در لغزشهای مختلف ثابت میماندوکدام یک تغییر میکند؟

8-سرعت موتورهای رتور سیم پیچی شده چگونه کنترل می شود؟

9-مزیت موتورهای رینگی رانسبت به رتور قفسی بنویسید.

10-چرادرموتورهای القایی بارتور قفسی هادیها در دوطرف اتصال کوتاه شدهاند؟

11-رتورهای قفسی به چند دسته تقسیم می شوند نام ببریدوویژگیهای هر یک را بنویسید.

مسایل:

1-مقاومت اهمی یک موتوررتور قفسی 4/1راکتانس راه اندازی آن است.

الف:نسبت گشتاورراه اندازی به گشتاورحداکثر رابیابید. ج: 0.47,0.05,0.81

ب:به ازای چه لغزشی گشتاورکار40%گشتاوربحرانی است؟

ج:در لغزش.05گشتاورکار چه کسری ازگشتاور راه اندازی خواهدبود؟



2-یک موتور القایی سه فازبا اتصال ستاره به شبکه380ولت و50هرتزمتصل است ودر بار نامی باسرعت1460دوربر دقیقه ولغزش5%قدرت20کیلووات راباضریب قدرت0.76 ازشبکه دریافت می کند تلفات اهنی استاتور730وات وتلفات مکانیکی 630وات ومقاومت اهمی هرفازاستاتور0.4اهم است اگرتلفات مسی استاتور ورتور برابر باشند مطلوبست:

الف:جریان دریافتی ازشبکه ج: 40A,17350W,101.36N.M

ب:قدرت الکترومغناطیسی 3=п

ج:گشتاور مفید



3-یک موتور القایی دو قطب که به شبکه برق با فرکانس 50 هرتز متصل گردیده دارای مقاومتهای اهمی والقایی فازی مدار رتور در هنگام راه اندازی به ترتیب0.16,0.8اهم میباشد و در بار کا مل با سرعت 2850دور در دقیقه می چرخد تعیین کنید :

الف:فرکانس جریان رتور دربار کامل ج:2.5HZ,2400R.P.M,0.47

ب:سرعت موتور در گشتاور ماکزیمم

ج:نسبت گشتاور کار به گشتاور ماکزیمم



4-یک موتور القایی سه فازه با توان مفید 18اسب بخار و ضریب قدرت 0.7به شبکه سه فاز 380ولتی با فرکانس 50هرتز متصل و تحت بار کامل با سرعت 1420دور در دقیقه می جرخد اگر مجموع تلفات این موتور 2752وات باشد تعیین کنید

الف:جریان در یافتی موتور از شبکه ج:34.72A,%82.8,91.36n.m

ب:راندمان بر حسب درصد

ج:گشتاور مفید موتور 1hp=736w 3 =ً

محمدحسن فیروزکوهی

نمونه سوال ماشین AC

نمونه سوالات درس ماشین الکتریکی ac


1-در صنعت مخابرات از چه نوع هسته ای استفاده می شود؟چرا؟


2-ترانسفور ماتور ایده آل رادر چهار مورد تعریف کنیدوبنویسیدکوپلینگ مغناطیسی در چه موقع کامل است؟


3-چه کمیتهایی در ترانسفور ماتور تبدیل می شود؟اختلاف فازبین ولتاژاولیه وثانویه درترانسفور ماتور تکفازچند درجه است؟


4-مدار معادل در حالت بی باری رابرای یک ترانسفورماتورتکفاز رسم کنیدونام هرکمیت رابنویسید.


5-مثلث کاپ راتعریف کنیدودر یک نمودار افت ولتاژرابرای بارهای مختلف در یک ترانسفور ماتور تکفازرسم کنید.


6-الف:مدارمعادل رابرای ترانسفورماتور تکفاز درحالتیکه ازتلفات هسته صرفنظرشده رسم کنید

ب:جریان اتصال کوتاه چه موقع بیشترین مقداراست؟


7-نام آزمایشی که در آن تلفات مسی اندازه گیری می شودرانام ببریدومدار آنرارسم کنید.


8-راندمان سالیانه رابرای یک ترانسفورماتور تکفازتعریف کنیدوبنویسید درچه موقع ضریب بهره ماکزیمم است؟


9-سه کاربرد برای اتو ترانسفورماتوربنویسیدوتوان تیپ رابرای آن تعریف کنید.


مسائل:


1-توان ظاهری یک ترانسفورماتور ایده الKVA1وتعداد حلقه های اولیه وثانویه به ترتیب800و200دور میباشداگراز سیم پیچ ثانویه A20جریان عبور کندمطلوبست:

الف:جریان اولیه وولتاژاولیه وثانویه 5AوV200v,50و160اهم:ج

ب:بارخازنی 20 اهم در اولیه چقدردیده میشود؟


2-با اعمال ولتاژ8ولت درحالتی که ترانسفورماتوراتصال کوتاه شده است ازاولیه جریان نامیA5عبور میکنداگر این ترانسفورماتور200ولت به100ولت باشدمطلوبست:درصدولتاژاتصال کوتاه وجریان اتصال کوتاه دائم دراولیه. %4و125A:ج


3-یک ترانسفورماتور تکفاز60KVAازآزمایشهای مدارباز واتصال کوتاه به ترتیب 500W1وw2000ازشبکه دریافت میکندوباری راباضریب قدرت 0.8تغذیه میکندمطلوبست:

الف:راندمان دربار نامی

ب:راندمان درنصف بار نامی

پ:راندمان ماکزیمم در همین ضریب قدرت 93.2%و92.3%و93.22%:ج


4-یک اتوترانسفورماتوردرمجموع دارای1200حلقه میباشدوبار 10اهم ازحلقه400آن جریانA20

دریافت میکندمطلوبست:

الف:چه ولتاژی به حلقه 1200آن متصل است؟

ب:توان عبوری وتوان تیپ 600Vو2000VAو1333.3VA:ج

نمونه سوال ماشین AC

نمونه سوالات درس ماشین الکتریکی ac


1-در صنعت مخابرات از چه نوع هسته ای استفاده می شود؟چرا؟


2-ترانسفور ماتور ایده آل رادر چهار مورد تعریف کنیدوبنویسیدکوپلینگ مغناطیسی در چه موقع کامل است؟


3-چه کمیتهایی در ترانسفور ماتور تبدیل می شود؟اختلاف فازبین ولتاژاولیه وثانویه درترانسفور ماتور تکفازچند درجه است؟


4-مدار معادل در حالت بی باری رابرای یک ترانسفورماتورتکفاز رسم کنیدونام هرکمیت رابنویسید.


5-مثلث کاپ راتعریف کنیدودر یک نمودار افت ولتاژرابرای بارهای مختلف در یک ترانسفور ماتور تکفازرسم کنید.


6-الف:مدارمعادل رابرای ترانسفورماتور تکفاز درحالتیکه ازتلفات هسته صرفنظرشده رسم کنید

ب:جریان اتصال کوتاه چه موقع بیشترین مقداراست؟


7-نام آزمایشی که در آن تلفات مسی اندازه گیری می شودرانام ببریدومدار آنرارسم کنید.


8-راندمان سالیانه رابرای یک ترانسفورماتور تکفازتعریف کنیدوبنویسید درچه موقع ضریب بهره ماکزیمم است؟


9-سه کاربرد برای اتو ترانسفورماتوربنویسیدوتوان تیپ رابرای آن تعریف کنید.


مسائل:


1-توان ظاهری یک ترانسفورماتور ایده الKVA1وتعداد حلقه های اولیه وثانویه به ترتیب800و200دور میباشداگراز سیم پیچ ثانویه A20جریان عبور کندمطلوبست:

الف:جریان اولیه وولتاژاولیه وثانویه 5AوV200v,50و160اهم:ج

ب:بارخازنی 20 اهم در اولیه چقدردیده میشود؟


2-با اعمال ولتاژ8ولت درحالتی که ترانسفورماتوراتصال کوتاه شده است ازاولیه جریان نامیA5عبور میکنداگر این ترانسفورماتور200ولت به100ولت باشدمطلوبست:درصدولتاژاتصال کوتاه وجریان اتصال کوتاه دائم دراولیه. %4و125A:ج


3-یک ترانسفورماتور تکفاز60KVAازآزمایشهای مدارباز واتصال کوتاه به ترتیب 500W1وw2000ازشبکه دریافت میکندوباری راباضریب قدرت 0.8تغذیه میکندمطلوبست:

الف:راندمان دربار نامی

ب:راندمان درنصف بار نامی

پ:راندمان ماکزیمم در همین ضریب قدرت 93.2%و92.3%و93.22%:ج


4-یک اتوترانسفورماتوردرمجموع دارای1200حلقه میباشدوبار 10اهم ازحلقه400آن جریانA20

دریافت میکندمطلوبست:

الف:چه ولتاژی به حلقه 1200آن متصل است؟

ب:توان عبوری وتوان تیپ 600Vو2000VAو1333.3VA:ج

تشخيص و نمايش خطاي زمين

براي تشخيص خطاي زمين ناشي از سيم كشي نادرست ، خرابي عايق ، تراكم رطوبت ، ميدان هاي مغناطيسي پراكنده و مسائل ديگر مي توان از جريان نشتي به هادي هاي زمين استفاده كرد .

علائم خطاهاي زمين ميتواند خرابي كارت هاي I / O در شبكه ها ، بهم خوردن متناوب اطلاعات در دستگاه هاي ارتباطي ، از دست رفتن سيستم ، آلارم هاي غير واقعي ، قطعي هاي اتوماتيك و غيره باشد . بعضي از مشكلات ناشي از خطاهاي زمين عبارتند از :

كاهش ايمني بهره برداران و افزايش خطرات آتش سوزي ، افزايش ولتاژ در نقاط مختلف زمين سيستم، مشكلات ورود فركانس هاي بالا به دستگاه هاي الكترونيكي حساس و ايجاد ميدان هاي پراكنده بسيار قوي .



اصول تشخيص خطا بر جمع جريانهاي اندازه گيري شده مي باشد. در مدارهاي تك فاز سيم فاز ونول از داخل ترانس جريان ( CT ) و در مدارهاي سه فاز ، كليه سيم هاي فاز بعلاوه سيم نول از داخل CT عبور داده مي شود. ترانس جريان مجموع اثر جريان ها را جمع مي كند . اگر شبكه سالم باشد مجموع اثر آنها تقريبا صفر است .اگر شبكه خطاي زمين داشته باشد ، مجموع جريان ها برابر با جريان خطاي زمين خواهد بود.

با استفاده از واحدهاي نظارت جديد و حساس اندازه گيري بسيار دقيق انجام مي شود و دامنه اندازه گيري مي تواند در محدوده 1 mA تا 10 A انجام شود. اين روش اندازه گيري از نظر اقتصادي مقرون به صرفه است و مي تواند در نقاط زيادي، سيستم جديد نصب گردد.

چون آلارم مستقيما از قسمت خطادار سيستم صادر مي شود بنابراين تشخيص محل خطا ساده خواهد بود.

شكل (1) محل نصب دريافت كننده هاي سيگنال مشخص شده است .

هر يك از دريافت كننده هاي سيگنال مي تواند به يك رله جداگانه متصل شود و يا اينكه به يك واحد نظارت چند كاناله متصل شود كه با يك كامپيوتر براي جمع آوري اطلاعات در ارتباط مي باشد.

شكل (1) محل نصب دريافت سيگنال هاي تشخيص خطا
اين سيستم براي كاربردهاي زير طراحي گرديده است :
1- براي مدارهاي متصل به زمين در بيمارستان ها كه نياز مبرم به جريان نشتي پائين دارند .
2- موتورهاي مهم واساسي براي حفاظت در برابر خطاهاي اتصال زمين .
3- مراكز اطلاعات كه در برابر پارازيت الكترومغناطيس حساس هستند .
4- مدارهاي كنترل پروسه در كارخانجات توليدي ( كه از فن آوري پيشرفته استفاده مي كنند )
5- شبكه هاي صنعتي كه در آنها قطعي برق پر هزينه است .
6- كليه مواردي كه در آنها رفع عيب از نظر اقتصادي مقرون بصرفه است .

هزينه كل سيستم به تعداد واحدهاي نظارت كننده بستگي دارد. قيمت واحد هاي حس كننده از 45 دلار تا 400 دلار متفاوت است و قيمت واحد هاي نظارت كننده از 240 دلار تا 4000 دلار متفاوت است.

مؤسسه Trafox

www.trafox.fi

تاريخچه ورود برق به ايران

آشكارا بايد پذيرفت كه برق و چگونگي ورود آن به ايران در گامهاي نخست، از زمينه‌هاي مهم اقتصادي و اجتماعي و فرهنگي برشمرده نمي‌شد و داده‌ها و اطلاعات مربوط به آن با دقت دنبال نمي‌شد. اين روند شايد بدين خاطر بوده كه برق يك پديده صنعتي پيچيده، خطرناك و سرمايه بر بود و آينده‌ روشني نيز براي آن پيش‌بيني نمي‌شد. به همين خاطر ميزان اثرپذيري آن نيز در سطح جامعه ناشناخته بود و هرگز نتوانست باتلگراف كه چند دهه پيش از آن به پهنه كشور گام نهاد رقابت كند و از اهميت سياسي برخوردار شود. سياست مردان سرمايه‌دار و سرمايه‌گذار دوران قاجار را يا به خود جلب نكرد و يا آن يكي دو نفري نيز كه بدان پرداختند، در ميانه راه بدان پشت كردند (ماجراي دريافت امتياز‌نامه برق و … توسط مشيرالسلطنه) از ديگر سو بيگانگان نيز گرايشي راكه براي بهره‌گيري و مديريت (امنيتي- اطلاعاتي) خطوط تلگراف سرتاسري در كشور از خود نشان مي‌دادند، در اين باره نشان ندادند و مقامات نيز براي برپايي و مديريت آن سر و دست نشكستند. در نتيجه مسايل مربوط به برق به سكوت يا با بي‌اعتنايي روبرو بود.
امروزه اطلاعات مربوط به ورود تلگراف و ايجاد شبكه‌هاي ملي و فراملي تلگراف بسيار دقيق‌تر و با جزييات بيشتري در دسترس است. مقاماتي كه آنها را اداره مي‌كردند را مي‌شناسيم، ايرانيهايش همه داراي القاب بودند و براي دستيابي به مقام رياست بر آن بر هم سبقت مي‌گرفتند. تلگرافخانه‌ها مانند مكانهاي مقدس، امامزاده‌ها و … به صورت پايگاهي براي بست‌نشيني درآمده بود و شايان يادآوري است كه اين پايگاهها در ماجراي مشروطيت و ديگر هيجانهاي سياسي و اجتماعي ايران نقش بسيار برجسته‌اي بازي كردند.


در برابر اطلاعات مربوط به برق به ويژه در فاصله سالهاي 1279 تا 1283 خورشيدي نارسا، مبهم و ناشناخته و پرسش برانگيز به دست ما رسيده است. منابع ارزشمندي كه همزمان ورود برق بدان پرداخته باشند و جزييات مربوط به حق تقدمها و ماجراهاي وابسته به نصب و بهره‌برداري از مولدهاي برق را بازگويند وسرنوشت اين مولدها را دنبال كنند كمابيش نارسا هستند و اسناد يا گزارشهايي كه به طور ترديدناپذيري بر اين اقدامات روشني بخشند، كم و حتي ناچيز بوده و اسناد بر جاي مانده نيز از بافت و يكدستي مناسبي برخوردار نيستند. بسياري ازاطلاعات اوليه افواهي و از راه گوش به گوش به نوشته‌ها راه يافته‌اند و نويسندگان همين نوشته‌هاي اندك و برجاي مانده نيز براي بررسي درستي و نادرستي مطالب مطرح شده يا به همين اسناد اوليه دسترسي نداشتند و يا اهميت آنها را ناچيز برمي‌شمردند. به همين خاطر از بررسي و ارزيابي مسايل و تاريخ‌هاي هر رخداد و دنبال كردن مطالب آنها در هيچكدام به طور جدي خبري نيست.
شايان يادآوري است كه هم اينك نيز اگر اسناد مربوط به برق مشهد با پشتكار آقاي ممتحن ميلاني نوه محمدباقر رضايوف براي اثبات حق‌تقدم جدش (محمدباقر ميلاني نامور به تاجرباشي- رضايوف و معاون التجار) گردآوري نمي‌شد شايد هنوز هم اين گروه از اسنادي كه ايشان يافته و عرضه كرده‌اند در گوشه‌اي از بايگاني‌ها خاك مي‌خورد. همچنين اگر علاقه آقاي مهندس حامد در ايجاد موزه صنعت‌برق روندي عملي نمي‌يافت ويا كتاب تاريخ صنعت‌برق توسط ايشان تدوين نمي‌شد شايد اسناد مهم خاندان امين‌الضرب درباره برق سر از جاي ديگري در‌مي‌آورد و در اختيار موزه برق تهران قرار نمي‌گرفت و در برابر ديد گذاشته نمي‌شد و يا اگر كتابهايي درباره تاريخ صنعت‌برق نگاشته نمي شد و توجه‌ها را بر‌نمي‌انگيخت، اسناد خاندان خليلي يكي از مديران سابق برق تهران در دوران جنگ دوم نيز در اين باره به دست نگارنده نمي‌رسيد. هنوز هم آثار و اسناد بسياري در اين زمينه وجود دارد كه در بايگانيهاي نگهداري اسناد دولتي و خصوصي، در كتابخانه‌ها، در كنج خانه‌هاي پيشكسوتان صنعت برق و آب و يا در بايگانيهاي نهادهاي دولتي وابسته به اين صنعت وجود دارند كه شناسايي و طبقه‌بندي نشده و كمر كسي از وجودشان آگاه است (شايد هم هيچكس).
شايان يادآوري است كه اگر حيدرخان عمواغلو مهندس برقي كه در ماجراهاي انقلابي دوران پيش و پس از مشروطيت حاضر بود و در ضمن در برق مشهد و تهران نيز به كار گل واداشته شده بود (به خدمت برق درآمده بود)، دست به كارهاي پرهياهوي سياسي نمي‌زد و مورد توجه زندگينامه نويسان چپ‌انديش و راست‌انديش قرار نمي‌گرفت، بسياري از اطلاعات مربوط به برق در دوران و سالهاي حضور او در مشهد و تهران از ابهام و پيچيدگي بيشتري برخوردار مي‌بود. شهرت وي به ويژه در ميان روشنفكران چپ‌انديش و الگو قراردادنش باعث شد كه بعدها چگونگي حضور او را در مشهد و تهران بيشتر دنبال كنند. هر چند كه پيش از چاپ خاطراتش توسط دكتر عبدالحسين نوايي (از روي دست‌نوشته‌هاي منشي‌زاده برگرفته از خاطره‌نويسي رودررو با حيدرخان) هر آنچه كه درباره «وي» گفته يا شنيده مي‌شد مانند «برق» كه تخصص وي بود بيشتر افواهي و شفاهي به نظر مي‌رسيد. براي نمونه: از علامه محمد قزويني و احمد كسروي، دو روايت متفاوت از حيدرخان مطرح شده است كه داراي بخش‌هاي مشترك كمي هستند و به نظر مي‌رسد كه از دو فرد جداگانه در دو فضاي متفاوت به طور شفاهي برگرفته شده باشند.
آ) از قول علامه قزويني (از استادان نامور در زمينه فرهنگ و ادبيات و تاريخ در ايران) در مجله يادگار چنين مطرح شده است:
«حيدرخان را مظفرالدين شاه و ميرزا علي اصغرخان صدراعظم در مراجعت شاه از سفر اول به فرنگستان در سال 1318 قمري به عنوان مهندس چراغ برق در باكو استخدام كردند و براي داير كردن كارخانه چراغ برق مشهد مقدس فرستادند و او پس از يكسال و نيم به تهران آمد و در كارخانه چراغ برق مرحوم حاج حسين اقا امين‌الضرب استخدام شد.
ب) احمد كسروي در تاريخ مشروطه ايران چنين نگاشته است:
«اين حيدرعمواوغلي از مردم سلماس بوده ولي در قفقاز بزرگ شده و در تفليس درس مهندسي برق مي‌خوانده، درباره آمدن به ايران مي‌گويند رضايوف كه يكي از بازرگانان تبريز بوده چنين مي‌خواهد كه به بارگاه مشهد چراغ بكشاند و براي اين كار به يك مهندس مسلماني نياز بوده، حيدرعمواوغلي از آنجا به تهران آمده در كارخانه برق به كار مي‌پردازد و چون شورش مشروطه پديد مي‌آيد يكي از هواداران آن مي‌شود.
درباره اين دو نقل قول نكات جالبي مطرح است:
- هر دو راوي از افراد سرشناس و شناخته شده در تاريخ‌نگاري معاصر ايران هستند كه به دقت نظر شهرت كافي دارند.
- اين دو گزارش ناهمخوانيهاي ريشه‌اي با هم دارند در گزارش نخست مظفرالدين‌شاه و ميرزاعلي اصغرخان صدراعظم (اتابك اعظم) باني كارند و در گزارش دوم رضايوف.
خاطرنشان مي‌سازد كه تا پيش از چاپ كتاب «تاريخ صنعت‌برق در ايران» كه بخش تاريخي آن را آقاي مهندس محمدصادق حامد تهيه كرده بودند گزارش‌ها و اخبار پراكنده‌اي در لابه‌لاي دست نوشته‌ها، مقالات، گزارش‌هاي گوناگون در زمينه برق و كتابهايي كه به نوعي وضعيت اقتصادي و اجتماعي دوران قاجار را مطرح مي‌ساختند، وجود داشت كه تدوين، نقد، يكدست و به هنگام نشده بودند. اين كتاب نخستين اثري بود كه به برخي از اطلاعات گذشته مي‌پرداخت و ايشان با بررسي اسنادي كه خانواده امين‌الضرب در اختيارشان قرار داده بودند ويا خودشان درميان منابع گذشته يافته بودند، كار را انجام دادند. به طوري كه كتاب از همان آغاز انتشار نگاه‌هاي بسياري را به سوي خود كشاند. از سوي ديگر همزمان با اين اقدام، برپايي يك موزه برق نيز در دست انجام بود، كه با پشتكار و پيگيري مهندس حامد و همكارانشان گشايش يافت. بدين ترتيب پنجره‌هاي تازه‌اي در زمينه فعاليتهاي پيشين صنعت‌برق پياپي گشوده مي‌شد. در همين رهگذر بود كه چالش پيشگامي در كنار اداي وظيفه نسبت به پيشگامان و پيشكسوتان صنعت‌برق جايگاه ويژه‌اي يافت. كه با جستجوي اسناد و مدارك جديد به مطرح شدن ادعاهاي تازه انجاميد، چون و چراها و چالش‌هاي پيش‌بيني نشده مطرح و كار بالا گرفت. كساني به تكاپو افتادند تا حق را بر كرسي نشانند كه دراين ميان مي‌توان به آقاي غلامرضا ممتحن ميلاني نوه حاج‌محمدباقر ميلاني تاجرباشي (رضايوف) اشاره داشت كه با شور و پشتكار، موضوع پيشگامي جد خود را دنبال مي‌كرد. ايشان براي اثبات آراي خود به گردآوري اسنادي دست زد كه هرچند وجود داشتند ولي هرگز پيش از آن بدان‌ها اهميت داده نشده بود. از اين روهيچ گاه بازنويسي و ارزيابي نيز نشده بودند و بيشتر مي‌توان آنها را اسناد نو يافته است.
نگارنده بر اين باور است كه تصميم به چاپ و انتشار كتاب «يكصد سال صنعت‌برق در ايران» نيز كه با شتابي فزاينده، به منظور آماده شدن براي زمان برگزاري «آيينهاي يكصدمين سال صنعت‌برق» در كشور، تدوين و منتشر شد، در همين راستا و در پي توجه روزافزون به شناخت تاريخي ماجراهايي كه بر اين صنعت رفته، شكل گرفت. در اين كتاب نيز اسناد و مدارك جديدي در زمينه‌هاي گوناگوني و در ابعادي گسترده مطرح شد. ولي از آنجا كه براي بازنويسي اسناد و انجام تحليلهاي لازم زمان كافي در دسترس نبود، خود به خود نادرستي‌هايي چند به ويژه درباره تاريخها و نامها بدان راه يافت. براي رفع همين تنگناها و كمبودها و همچنين پاسخ به استقبال خواستاران كتاب باعث شد تا اينك چاپ دوم كتاب در چارچوب منطقي‌تر تدوين و آماده شود و بزودي آن را در دسترس خواهيم داشت.
شايان يادآوري است كه در تلاشي همرو چاپ دوم كتاب «صنعت‌برق در ايران» نيز كه با نام جديد «صنعت‌برق ايران در آيينه تاريخ» همراه با افزايش مطالب و سندهاي بيشتر، در شكلي مناسب به تازگي از سوي برق تهران چاپ و انتشار يافته است و با خبريم كه همه شركتهاي برق منطقه‌اي نيز در اين زمينه كوشا شده و كارهاي چشمگيري را انجام داده و مي‌دهند كه در اين ميان مي‌‌توان به «يكصدسال تاريخ برق در گيلان»، «تاريخچه صنعت‌برق در خوزستان» اشاره كرد. بدين ترتيب گواه آنيم كه رويكرد به تهيه تاريخ با شيوه‌هاي نوين تاريخ‌نگاري در صنعت‌برق جدي‌تر دنبال مي‌شود.
به هر حال با پيدايش اين فضاي تازه به نظر مي‌رسد كه اينك ارزيابي منابعي كه دستمايه تاريخ‌نگاري در صنعت‌برق به شمار مي‌آيند از اهميت برخوردار شده باشند. ولي بايد خاطرنشان ساخت كه در اثر اشتباهات يا اطلاعات نادرستي كه به چالشهاي پيشگامي (حق تقدم) به شمار مي‌آيند. البته براي رسيدن به داده‌ها و اطلاعات درست بي‌گمان بايد تلاش بيشتري كرد و به جستجوي منابع دست‌نخورده و اسناد ديگري كه بي‌گمان وجود دارند ولي هنوز ما از وجودشان بي‌‌خبريم دست زد. بدانها پرداخت و آنها را كاويد. در اين رهگذر است كه بايد به گزارشهاي مستند كنسولهاي روس و انگليس در شهرهاي گوناگون ايران دست يافت زيرا اين افراد جزئي‌ترين نكات را درباره رخدادها و فعاليتهاي محل ماموريت خود به دولتهايشان گزارش مي‌كردند. بايد به خاطرات ايرانگردان كنجكاو و بيگانه نگاه انداخت و آنها را كاويد، زيرا برخي از آنها همه جزييات را در نوشتهاي خود گزارش كرده‌اند. بايد به گزارشهاي گروه‌ها و هيات‌هاي جاسوسي و مطالعاتي كه از سوي دولت هند،‌انگليس،‌دولت انگلستان و دولت روسيه براي ارزيابي و شناخت شرايط اقتصادي و اجتماعي و زمينه‌سازي نفوذ بيشتر در كشور، به اين سرزمين مي‌آمدند توجه ويژه داشت زيرا در آنها به نكات ارزنده‌اي درباره امكانات شهري و اجتماعي و تاسيسات زيربنايي اشاره شده است. بايد به اسناد خفيه نويسان دوران قاجاريه ايراني و چه بيگانه دسترسي پيدا كرد كه پر از گزارشهاي رنگارنگند و همچنين به كتابهاي سياسي و اقتصادي و تاريخي اواخر قاجار رجوع كرد كه در بردارنده مطالب جالب در اين زمينه هستند. يكي از اين آثار كتاب ارزشمند گنج شايگان نوشته جمالزاده است كه در سال 1296 خورشيدي (1335 هـ ق 1917 م) در برلن چاپ و منتشر شد و اين تاريخ نزديك به 11 سال پس از بهره‌برداري از كارخانه امين‌الضرب ونزديك به 15 سال پس از بهره‌برداري از مولد آستان قدس (حرم مطهر امام هشتم) است. همين منبع است كه نزديكترين اطلاعات را نسبت به زمان بهره‌برداري از يكانهاي توليدي در تبريز و رشت نيز به دست مي‌دهد و از اين ديدگاه هم در خور بررسي و تامل است.
خاطرنشان مي‌سازد كه بخش «تشبثات» كتاب گنچ شايگان نه تنها در زمينه برق بلكه در زمينه كارخانه‌هاي موجود ديگر، گوناگوني و اهميت آنها، يكي از مهمترين منابعي به شمار مي‌آيد كه همواره مورد توجه پژوهشگران و تاريخ‌نگاران بعدي بوده است به طوري كه هر كدام به صورتي از آن سود برده‌اند. در اين زمينه به دو اثر زيرين اشاره مي‌كند كه يكي به طور مستقيم و ديگري به طور نامستقيم اطلاعات و داده‌هاي مربوط به برق و گسترش آن را از همين كتاب برداشته‌اند (البته در بسياري از نوشته‌هاي ديگر نيز گواه بر داشتهاي كامل و يا جزيي مطالب با و يا بدون يادآوري نام منبع هستيم.)
مورد نخست اثر ارزشمند چارلز عيسوي نويسنده كتاب تاريخ اقتصادي ايران در عصر قاجار 1332-1215 هـ ق –
1914-1800 ميلادي – 1293-1179 خورشيدي است كه بخش «تشبثات» را بدون كم‌و كاست و به طور كامل با يادآوري نام منبع آورده و رجوع به منابع ديگر را لازم نديده است.
اثر دوم كتابي است درباره امين‌الضرب كه آقاي خسرو معتضد با نام امين‌الضرب – تاريخ تجارت و سرمايه‌گذاري در ايران تهيه كرده‌اند (كه به احتمال تز دانشگاهي ايشان بوده است). التبه نويسنده اطلاعات و داده‌هاي مربوط به برق را از منابعي برگرفته كه آنها خود به طور قطع از گنج شايگان سود برده‌اند جون جزييات ارايه شده و شكل آنها اين نكته را بازنمايي مي‌كند ولي اندوهوارانه دستكاريهايي در آنها انجام شده كه راه به اشتباه برده است و با همان شكل نيز به اين اثر راه يافته است كه در جايگاه خود بدانها اشاره خواهد شد.
جمالزاده اين بخش از كتاب خود را صفحه‌هاي (93 تا 95) زير نام «تشبثات» ‎آغاز مي‌كند كه جا دارد تا اندازه‌اي بدان پرداخت شود:
واژه «تشبث» در «فرهنگ معين» (مص‌ل) به معناي چنگ در زدن به چيزي – در آويختن به- وسيله قراردادن كسي يا چيزي را – دست آويز ساختن- آويختگي- چنگ‌زني براي وسيله قرار دادن در «فرهنگ عميد» (مص-ع) دست آويز ساختن- چنگ در زدن و در آويختن به چيزي، و در فرهنگ بزرگ سخن (اسم مصدر) به معناي متوسل شدن به كسي يا چيزي – چنگ در زدن و گرفتن چيزي، آمده است. از سويي در زيرنويس صفحه 93 كتاب گنج شايگان اين واژه در برابر واژه انگليسي Enterprise گذاشته شده است كه با مراجعه به فرهنگ آريانپور معادل آن: «شركت – بنگاه- موسسه بازرگاني» و همچنين «سرمايه‌گذاري و رقابت بازرگاني و مخاطره‌پذيري با حداقل دخالت دولت» داده شده است. در كتاب فرهنگ علوم اقتصادي تاليف دكتر منوچهر فرهنگ نيز به معناي «تصدي- موسسه- بنگاه – معاملات تجاري» آمده است. به هر روي بررسي جايگاه كاربرد آن در كتاب ياد شده نشان مي‌دهد كه نويسنده به بنگاههاي بازرگاني توليدي در زمينه‌هاي گوناگون صنعت اشاره دارد و آن را در برابر واژه «كارخانه» نيز آورده است.
اينك به نكاتي كه در متن كتاب شايگان درباره كارخانه‌هاي موجود تا سال 1295 خورشيدي اشاره شده مي‌پردازيم:
1- كارخانه چراغ برق كه متعلق است به حاج حسين آقاي امين‌الضرب اين كارخانه تا به حال (1295 خروشيدي- 1335 هـ ق) كار مي‌كند و مغازه‌ها و خيابانهاي مهم طهران را روشني مي‌دهد، اين كارخانه در حوالي سال 1323 از آلمان و از «شركت عمومي الكتريك» به ايران آورده شده و در سال 1325 شروع به كار كرده و تا 4000 چراغ مي‌تواند روشني بدهد.
2- كارخانه برق كوچك ديگري در تهران در خيابان ارك هست كه عمارات دولتي را روشني مي‌دهد.
3- كارخانه چراغ برق در مشهد: اين كارخانه را مرحوم حاجي‌محمدباقر ميلاني معروف به رضايوف از طرف مظفرالدين‌شاه در حوالي سال 1320 از روسيه به قيمت 8 هزارتومان براي روشن كردن حرم مطهر حضرت رضا وارد كرد و علاوه بر حرم مطهر قسمت خيابان موسوم به خيابان بالا را هم كه واقع است بين كارخانه و حرم مطهر روشني ميداد.
4- كارخانه چراغ برق در رشت و تبريز: كارخانه تبريز را قاسم‌خان اميرتومان پسرعالي خان والي به آنجا آورده است و 125 اسب قوه دارد.
اينك به منظور روشن‌تر شدن مطالب بالا و تاييد يا نقد آنها با مستندات نو يافته درهر مورد با توجه به ترتيب مطالب ارايه شده در متن مي‌پردازيم.
1- اسناد ارايه شده توسط خاندان امين‌الضرب كه در كتابهاي ياد شده پيشين (چاپ برق منطقه‌اي تهران) بازتاب يافته‌اند به روشني نشان مي‌دهند كه حاج حسين امين‌الضرب (پسر) در محرم سال 1332 (برابر فروردين 1283 خورشيدي) امتيازنامه برق تهران را دريافت كرده است. هرچند به نظر مي‌رسد كه امين‌الضرب بايد پيش از دريافت امتياز نامه كارهاي مقدماتي را آغاز كرده باشد ولي كارهاي اجرايي خريد و حمل تجهيزات بي‌گمان بايد پس از دريافت امتياز نامه آغاز شده باشد و تجهيزات نيز در سال آينده يعني 1284 خورشيدي (1323 هـ ق) به تهران وارد شده باشند. اين موضوع با بررسي تاريخ سند تلگرافهاي حمل تجهيزات موجود كه به ترتيب 29 فروردين – 26 و 29 آذرماه سال 1284 است تاييد مي‌شود.
2- مولد خريداري شده از شركت آ ا گ آلمان به قدرت 400 كيلووات از نوع تيغه‌اي با سرعت 120 دور در دقيقه كه ماشين بخار آن از نوع پيستوني دو مرحله‌اي بود به طوري كه قطر استاتور آن نزديك به 5 متر و طول كل موتور – ژنراتور آن نزديك به 11 متر مي‌شد.
3- كارخانه برق امين‌الضرب در فوريه 1907 ميلادي برابر با بهمن 1285 خورشيدي وبرابر با اوايل 1325 هـ ق نزديك به شش ماه پس از امضاي فرمان مشروطيت به بهره‌برداري رسيد. شايان يادآوري است كه چون دو ماه آخر سال 1285 خورشيدي با ماههاي نخست سال 1325 هـ ق همپوشاني پيدا مي‌كند و برق امين‌الضرب نيز در همين دوران به بهره‌برداري رسيده است اين تاريخ درست است والا بايد توجه داشت كه كمابيش ده ماه از سال 1325 هـ ق با سال 1286 خورشيدي همپوشاني دارد.
4- از سويي در متن كتاب امين‌الضرب با بهره‌گيري از خاطرات حيدرخان عمو اوغلو و همچنين به احتمال از منابع ديگر كه ناشناخته‌اند مطالبي به شرح زير به مطالب برگرفته از گنج شايگان افزوده شده است.
(اين نخستين كارخانه برق شهري تهران و دومين كارخانه برق كشور بود. نخستين كارخانه برق شهري در سال 1320 هـ.ق به همت حاج محمدباقر ميلاني معروف به رضايوف در مشهد به كار افتاده و سرمايه آن از سوي مظفر‌الدين‌شاه تامين شده بود. كارخانه برق مشهد علاوه بر حرم مطهر، قسمت خيابان موسوم به بالا خيابان را كه بين كارخانه و حرم واقع شده بود برق مي‌داد و اولين مهندس اداره‌كننده آن حيدرخان برقي بود كه بعدها به حيدرخان عمواوغلي يا حيدرخان بمبي مشهور شد. حيدرخان بعدها مدتي نيز در كارخانه برق حاج امين‌الضرب بكار اشتغال ورزيد. كارخانه برق حاج امين‌الضرب كه به مغازه‌ها و خيابانهاي مهم تهران برق مي‌داد از كارخانه آلماني شركت عمومي الكتريك «آلگمانيه الكتريسيته گزلشاف» خريداري شده و تا حدود سالهاي 1316 هـ.ش كه كارخانه برق جديد تهران به كار افتاده عمده كارخانه برق تهران بود. قبل از اين كارخانه در تهران، كارخانه برق كوچكي در زمان ناصرالدين‌شاه در خيابان ارك به كار افتاده بود كه برق قصر گلستان، ارك و عمارات دولتي از آن تامين مي‌شد. از شرح احوال حيدرعمواوغلي انقلابي معروف دوران مشروطه اطلاعات جالبي پيرامون اولين كارخانه‌هاي برق ايران كسب مي‌كنيم نامبرده مي‌نويسد:
«در باكو با چند نفر ايراني مربوط بودم، مظفرالدين‌شاه در سفر اول به فرنگ با ميرزا علي اصغر اتابك مقتول يك نفر مهندس مسلمان لازمشان شده بود كه در مشهد مقدس كارخانه چراغ برق را داير كند. چون در آن زمان بين مسلمانها مهندس چراغ برق كم بود لذا مسلمانهاي باكو مرا معرفي كرده ماشين Otte Deuz و لوازم چهارصد چراغ را خريداري كرده به سمت خراسان حركت كردم (اگر چه خريد اشيا توسط حكيم‌الملك بود ولي من كه به واسطه اتابك معرفي شده بودم اين سمت را قبول كردم).
حيدر خان عمواوغلي پس ازيازده ماه اقامت در مشهد عازم تهران مي‌شود: «پس از آن كه وارد تهران شدم بعد ازچند ماه در ماشين‌خانه مستخدم شده بدين ملاحظه با جميع صنعت‌كاران تهران آشنا شدم. چون مقصود عمده من آشنا شدن با مردم و شناختن آنها بود لذا از اداره ماشين‌خانه استعفا كرده در تجارتخانه روسي حمل و نقل ايران مستخدم شدم و بدين جهت با اغلبي از تجار و غيره آشنا شدم. پس از يك سال اشتغال در آن اداره استعفا كرده در اداره برق حاج حسين آقا امين‌الضرب مستخدم شدم كه كارهاي الكتريسيته عموماً تحت اختيار من و سركشي به امور آن به عهده من محول بود.»
كارخانه‌اي كه در مشهد تاسيس شده و براي روشن كردن آستانه و بالا خيابان به مشهد آورده شده بود در سال 1320 (1279 شمسي) شروع به كار كرد.
هزينه خريد اين كارخانه هشت هزار تومان بود. در سال 1321 حاج محمد حسين امين‌الضرب ماشين‌آلات مولد برق را از آلمان وارد كردو در سال 1322 هـ.ق بهره‌برداري از آن را آغاز كرد.
در آن زمان يك كارخانه برق در رشت و يك كارخانه برق ديگر در تبريز با 125 قوه اسب و به وسيله قاسم‌خان امير تومان تاسيس شد.
كارخانه برق رشت را ميرزا محمدعلي اصفهاني معروف به معين‌السلطنه رشتي در سال 1281 هجري شمسي به كار انداخت، تا سال 1305 شمسي كارخانه در دست خاندان معين‌السلطنه رشتي بود. در آن سال ارباب گشتاسب و ارباب رستم فيروزگر امتياز كارخانه را از معين‌السلطنه خريدند و شركت برق گيلان را تاسيس كردند و همانها در رشت و بندرانزلي و لاهيجان مولدهاي جديد برق به كار انداختند. اماكارخانه برق تبريز كه مدير و مهندس آن يك نفر روسي بود و به وسيله قاسم‌خان والي اميرتومان تاسيس شده بود تا خاتمه جنگ بين‌الملل اول پاييد وزير نظر بانك ايران و وزارت ماليه درآمد. سپس قاسم‌خان والي با ارباب افلاطون شاهرخ شريك شد و شركتي به نام شركت چراغ برق زرتشتيان در تبريز ايجاد كردند و سرمايه شركت به مردم وسرمايه‌گذاران علاقه‌مند فروخته شد وتا سالها بعد آن كارخانه به همان ترتيب اداره شد.
5- از آنجا كه مطالب مربوط به برق در اين منبع به طور چكيده درهم و فشرده و بدون ترتيب تاريخي نگاشته شده است ترجيح داده شد كه كل آن يكجا ارايه شود ولي در روند مقابله و بررسي با مطالب كتاب گنج شايگان و اسناد نو يافته جابه‌جا و بسته به موضوع بدان‌ها اشاره مي‌شود.
6- درباره نخستين كارخانه برق شهري به همت حاج محمدباقر ميلاني معروف به رضايوف كمابيش با برداشتهاي نادقيق سروكار داريم ماخذ نويسنده براي اين بخش تاريخ رشد سرمايه‌داري (- احمد اشرف) است كه وي نيز به احتمال بسيار اصل مطلب خود را از گنج شايگان برگرفته و با اطلاعات ديگري درهم آميخته و مطرح ساخته و ناآگاهانه اشتباه چشمگيري را نيز مرتكب شده است به طوري كه سال بهر‌ه‌برداري از اين مولد را كه 1320 قمري است با سال 1279 خورشيدي همزمان ساخته است در صورتي كه اين سال برابر يا سال 1281 خورشيدي است و درست همان سالي است كه اسناد ديگر هم آن را نشان مي‌دهند. بررسيهاي انجام گرفته نيز نشان مي‌دهند كه در نيمه دوم آن سال مولد آستانه به بهره‌برداري رسيده است. از سوي ديگر اگر مولد نصب شده همان مولدي باشد كه حكيم‌الملك خريداري كرد و به مشهد فرستاد (اسناد موجود بر آن گواهي مي‌دهند). اين مولد آنچنان بزرگ نبوده كه بتواند به عنوان يك مولد برق شهري برشمارده شود. اين مولد همانطور كه در كتاب گنج شايگان نيز بدان اشاره شد آستانه و مسير بالاخيابان از محل كارخانه تا آستانه را روشن ساخته است. با آن كه آقاي غلامرضا ممتحن ميلاني پافشاري دارند كه اين مولد به مناطق اطراف حرم در بالا خيابان برق مي‌داده است ولي سندي كه چنين وضعيتي را تاييد كند تاكنون مشاهده نشده است.
7- براي روشن‌تر شدن سال بهره‌برداري از مولد برق آستانه مي‌توانيم به خاطرات حيدرخان كه مورد عنايت نويسنده كتاب امين‌الضرب نيز هست استناد كنيم. حيدرخان عمواوغلي (بر پايه خاطرات خود وي كه توسط مرحوم منشي‌زاده نوشته شده) روز 17 رجب سال 1321 برابر با 17 مهرماه 1282 خورشيدي از مشهد خارج شده است در اين صورت اگر مدت اقامت وي در مشهد 11 ماه بوده باشد پس وي در آبان ماه سال 1281 به مشهد وارد شده است. در خاطرات حيدرعمواوغلي مدت اقامت وي 15 ماه ياد شده است كه به نظر درست‌تر مي‌آيد. بدين روال وي در تيرماه سال 1281 وارد مشهد شده است و اگر فرض بر اين باشد كه وي به سرعت دست به كار شده و ساختمان كارخانه نيز آماده بوده است (اسنادي در زمينه آماده‌سازي آن در دست است)، بدين ترتيب درست‌تر آن است كه نيمه دوم سال 1281 خورشيدي رازمان بهره‌برداري از مولد برق آستانه در نظر بگيريم.
8- از سوي ديگر بر پايه خاطرات حيدرخان، به‌ويژه در آن بخشي كه به حكيم‌الملك اشاره مي‌كند، نخستين مولد برقي كه حيدرخان آن را در مشهد نصب كرده توسط حكيم‌الملك خريداري شده. اسناد نشان مي‌دهند كه اين مولد پيش از ورود حيدرخان و به همين روال رضايوف به مشهد، يعني در اول شهريور سال 1280 خورشيدي به مشهد رسيده و به آستانه تحويل شده است (نزديك به يكسال پيش از ورود حيدرخان)
9- با توجه به مطالب ياد شده در بالا مطرح شدن سال 1279 يا از يك خاطره ذهني نادرست برگرفته شده است و يا همواره يك اشتباه نادرست در روند تبديل سالهاي قمري به خورشيدي بوده است. ولي همين اشتباه در نوشته آقاي احمد اشرف و تكرار آن در همين كتاب و به احتمال منابع ديگر دستمايه برداشتهاي نادرستي درباره تاريخ بهره‌برداري برق در مشهد شده است.
10- درباره برپايي كارخانه برق در رشت و تبريز و نزديكي زمان برپايي كارخانه در مشهد در سال 1281-1282 بهتر است گفته شود كه برق تهران در حقيقت چندمين كارخانه برق كشور در دوران مظفرالدين‌شاه برشمرده مي‌شود و نه دومين آنها.
11- درباره كارخانه برق تبريز نيز خاطرنشان مي‌سازد كه قاسم خان والي درگام نخست شخصاً كارخانه برق تبريز را وارد، نصب و راه‌اندازي كرد و چند سال از آن بهره‌برداري كرد ولي اين كارخانه در آشوبهاي دوران مشروطيت در تبريز و در روند ماجراهاي پي‌درپي هجوم‌هاي مستبدان به شهر و مقابله مجاهدان، ويران شد. قاسم‌خان والي پس از مدتي به انديشه فعال‌سازي دوباره كارخانه افتاد واين كار را با مشاركت يك مهندس روس به انجام رساند. اين مهندس روس كارخانه را با دريافت وام از بانك استقراضي ايران و روس دوباره‌سازي و راه‌اندازي كرد ولي از آنجا كه درنهايت نتوانست به تعهدات خود نسبت به بانك عمل كند از شرايط پديده آمده در دوران جنگ جهاني اول استفاده كرد و متواري شد. پس ازجنگ و تشكيل دولت جديد شوروي و واگذاري مطالبات بانك استقراضي به دولت ايران پرونده اين مشاركت نيز سرانجام به وزارت ماليه كشانده شد. بدين ترتيب مطالب عنوان شده كه از سند – شماه 3349 رديف 561 گزارشي از تاريخچه برق در آذربايجان- فهرست اسناد و مدارك دولتي – جلد 2 اقتصادي صفحه 158 – برگرفته شده از دقت كافي برخوردار نيست ولي به هر حال در خور اعتناست.
12- درباره ايجاد شركت چراغ برق زرتشتيان در تبريز مستند ويژه‌اي دراختيار نگارنده نيست و بهتر است تا دستيابي به اسنادي گويا اشاره به آن را نديده گرفت.
13- درياره مطالب عنوان شده درباره برق گيلان نيز اكنون، كتاب يكصدسال تاريخ برق گيلان در دسترس است و در آن مطالب با دقت كافي همراه با اسناد بازنويسي شده بسياري و ارزيابي و ارايه شده است كه كمابيش در كتاب يكصد سال صنعت‌برق در ايران نيز بازتاب يافته‌اند. البته در اين باره نيز يادآوري مي‌كند كه مطالب مندرج در سند –2350 رديف 562 و 3351 رديف 563 (گزارشي از سابقه برق در گيلان) فهرست اسناد و مدارك دولتي ايران – جلد 2 اقتصادي – صفحات 159-157 – نيز در خور اعتنا است.
14- اسناد موجود به طور قطع ورود يك مولد (با نام كرام) به سفارش ناصرالدين‌شاه و توسط محمدحسن امين‌الضرب در شهريور ماه سال 1263 خورشيدي را نشان مي‌دهند كه به هنگام ترخيص از گمرك در مرز روسيه با دشواري روبرو شد و كار به دخالت مستقيم ناصرالدين‌شاه كشيد سرانجام اين مولد در فروردين ماه سال 1264 براي نصب تحويل استاد يوسف مسيحي شد. اندكي پيش از اين تاريخ نيز اسباب آن كه شامل هشت عدد حباب نيز مي‌شد، در روزهاي اول اسفند سال 1283 به وي تحويل شده بود. اين مولد براي روشنايي كاخ گلستان و تكيه دولت به كار مي‌رفته، هر چند از چگونگي بهره‌برداري از آن گزارش مستند ديگري در دست نيست و نمي‌دانيم كه اين مولد تا كي كار مي‌كرده و تا چه اندازه موثر بوده است. پس از اين مولد نيز مساله برقدار شدن آستانه در دوران مضفرالدين‌شاه و نقش رضايوف تاجرباشي از جايگاه برجسته‌اي برخوردار مي‌شد. ولي در كتاب گنج‌ شايگان به مولدي اشاره مي‌شود كه هنوز در سال 1335 هـ ق يا 1295 خورشيدي در باب همايون بهره برداري و ساختمانهاي دولتي را روشن مي‌كرده است. به احتمال زياد اين مولد نمي‌توانست همان مولد كوچكي باشد كه به فرمان ناصرالدين‌شاه وارد شد و از ديگر سو نمي‌بايد از مولدهاي كوچكي بشمار آيد كه امين‌الضرب بعدها تهيه و در بخشهايي از تهران به كار انداخت. چون بر پايه اطلاعات موجود، امين‌الضرب اين كار را در سالهاي بعدتر انجام داده است، در ضمن خيابان باب همايون به خيابان چراغ برق بسيار نزديك است و امين‌الضرب حتي بعدها نبايد در اين فاصله كوتاه دو مولد جداگانه نصب كرده باشد. پس اين مولد چيست؟ و چرا از آن هيچگونه اطلاعات مستندي به جز گزارشهاي خبري در دست نداريم؟ در اين ميان آنچه كه ماجراي اين مولد برق را وارد مرحله چالش برانگيز ديگري مي‌كند مطلبي است كه اعتماد‌السلطنه در گزارشهاي روزانه‌ خود در روز جمعه 17 رمضان 1296 (17 اوت 1879 برابر با 26 مرداد 1258 خورشيدي) نوشته است. اين گزارش در كتاب‌‌هاي مرات‌البلدان و جلد اول چهل سال تاريخ ايران (الماثر و الاثار) متعلق به اعتماد‌السلطنه تكرار شده است و آقاي دكتر حسين محبوبي اردكاني در تعليقات بر الماثر و الاثار يعني جلد دوم كتاب چهل سال تاريخ ايران و همچنين در اثر مستقل خودشان به نام تاريخ موسسات تمدني جديد در ايران آن را به عنوان نخستين كارخانه توليد برق در ايران مطرح كرده‌اند. نگارنده پيش از اين بدين مطلب با ديده ترديد مي‌نگريست و آن را جدي نمي‌‌گرفت و در نوشته‌هاي خويش اين داده‌ها را نادقيق ارزيابي مي‌كرد و همواره بر اين باور بود كه اعتماد‌السلطنه به احتمال درباره گازو برق اشتباه كرده و مساله مربوط به كارخانه گاز تهران است. ولي تكرار موضوع و بررسي كمابيش جدي‌‌تر آثار جنبي و همچنين توجه دوباره به مطالب مندرج در جلد دوم كتاب چهل‌سال تاريخ ايران كه از تعليقات و بررسيهاي زنده ياد دكتر محبوبي اردكاني است، مي‌توان چنين استنباط كرد كه شايد كارخانه ديگري نيز در كار بوده است. براي روشن‌تر شدن موضوع يادداشت دكتر محبوبي اردكاني را عيناً در زير مي‌آورد:
(افتتاح چراغ الكتريسيته: يكسال پيش از تاسيس كارخانه چراغ گاز، كارخانه برق كوچكي توسط ميرزا علي خان امين‌الدوله كه آن موقع امين‌الملك لقب داشت در مجمع‌الصنايع جنب خيابان باب همايون تاسيس گشت و ناصرالدين‌شاه روز جمعه 17 رمضان 1296 (برابر با 12 شهريور 1258 خورشيدي) به شهر آمد مقارن غروب، با روشن كردن چراغي آن كارخانه را افتتاح كرد (ملحقات جلد چهار مرات‌البلدان) در ‎‎آغاز دوسه چراغ بيشتر از اين كارخانه در عمارت سلطنتي و در مقابل سر در الماسيه و در ميدان توپخانه وجود نداشت و اين كارخانه نخستين كارخانه برق در ايران است و متخصص آن نيز همان بواتال بود و كارخانه آسياي بخار هم كه درچند صفحه بعد از آن صحبت شد گويا همين بوده است.)
از آنجا كه در اين گزارش به روشني به تاسيس كارخانه چراغ گاز در يكسال بعد اشاره شده پس مساله اشتباهي گرفته شدن برق به جاي گاز توسط دكتر محبوبي اردكاني منتفي مي‌شود. پس در اين صورت اين كدام مولد بوده كه برق توليد مي‌كرده؟ پس موضوع مولدي كه با نام مولد كرام توسط محمدحسن امين‌ دارالضرب و به سفارش ناصرالدين‌شاه در سال 1263 به تهران رسيده بود، يعني 5 تا 6 سال بعد، چه مي‌شود؟ از سويي در همين سال 1258 خورشيدي (يعني در 4 نوامبر سال 1879) است كه اديسون تقاضاي به ثبت رساندن نخستين لامپ ساخت خود را كرد و در همان سال نيز آن را در نيويورك به نمايش گذاشت دراين صورت ناصرالدين‌شاه در همين سال چه نوع لامپي را در تهران روشن كرده بود؟ و مولدي كه برق توليد مي‌كرد از چه نوع بود؟ اين پرسشها بايد با دستيابي به مستندات جديد‌تر روشن‌تر شود. البته مي‌دانيم كه پيش از آن كه روشنايي برق توسط لامپهاي خلا با رشته‌هاي كربني و سپس با رشته‌هاي التهابي اختراع اديسون همه‌جا گير شود، روشنايي با روش قوس الكتريكي در فضاي باز شناخته شده بود و در نمايشگاه جهاني كه در سال 1870 (در سال آخر فرمانروايي ناپلئون سوم برابر با 1249 خورشيدي) در پاريس برگزار شد. براي توليد روشنايي در محوطه‌هاي باز از آن‌ها استفاده شد و در جاي ديگر مي‌خوانيم كه نور بر با روش قوسي (نه لامپي) براي روشنايي جايگاههاي عمومي از سال 1236 خورشيدي – 1857 (م) به اجرا درآمده است. همچنين در نمايشگاه وين كه درباره تجهيزات برق در سال 1883 (1262 خورشيدي) گشايش يافت نيز هر دو نوع لامپ يعني لامپهاي قوسي و لامپهاي رشته‌اي التهابي در كنار هم روشنايي نمايشگاه را تامين مي‌كردند. بي‌گمان لامپهاي با رشته‌ التهابي اختراع اديسون پس از سال 1258 خورشيدي درحال همه جا گير شدن بود. در اين ميان گزارش‌هايي نيز در دست است كه اديسون پيش از لامپهاي التهابي خود بر روي لامپهاي با رشته‌هاي كربني نيز كار كرده و آنها را بهبود بخشيده و چند ماه پيش از به نمايش گذاشتن لامپهاي جديد التهابي خود نمونه‌اي از اين نوع لامپ تكامل يافته‌تر شده‌اش را نيز به نمايش گذاشته بود. اين اطلاعات نمايانگر اين واقعيت است كه مدلهاي اوليه لامپهاي داراي رشته‌هاي كربني پيش از اين تاريخ وجود داشته و مصرف مي‌شده‌اند.
در گزارش جالب ديگري در همين زمينه در روزنامه‌ خاطرات اعتماد‌السلطنه درباره روز عاشوراي سال 1302 هـ ق برابر با 18 آبان ماه 1263 خورشيدي مي‌خوانيم: «امروز چهل چراغ برقي كه پنج سال است با طناب و مفتول از سقف تكيه (دولت) آويخته بودند خيلي محكم و استوار بوده، قبل از تغزيه يك مرتبه به زمين افتاد و شاه و مردم بفال بد گرفتند. استفاده از واژه «برق» دراين گزارش و مساله نصب چهل چراغ برق در پنج سال پيش يعني در سال 1297 هـ ق آن هم با توجه به گزارشي كه از خود وي داشتيم و (پيش از اين درباره‌اش سخن گفته شد)، يعني گشايش يك كارخانه برق متعلق به امين‌الملك (امين‌الدوله بعدي پدر اميني‌ها) توسط ناصرالدين‌شاه در سال 1296 هـ ق، بي‌گمان دريچه تازه‌اي را بر روي ما مي‌‌گشايد و به مساله پيشگامي در برق شهري ابعاد تازه‌اي مي‌دهد. به طوري كه بايد آن را جدي‌تر بررسي كرد. هر چند به جز اين گزارشهاي خبري هيچگونه سند ويژه‌اي تاكنون در اين باره مشاهده نشده است. نگارنده با مراجعه به خاطرات سياسي ميرزا علي خان امين‌الدوله و بررسي رخدادهاي سالهاي 1295 به بعد به نكته‌اي يا سندي كه نمايانگر تلاش امين‌الملك (امين‌الدوله) بعدي براي ايجاد يك كارخانه برق در تهران باشد دست نيافت. هر چند اين كتاب يك خاطرات سياسي بوده و آقاي دكتر محبوبي اردكاني نيز نسبت آن را به امين‌الدوله نادرست مي‌دانند. در همين رهگذر در مقدمه‌اي كه ناشر (اميركبير) بر همين كتاب نوشته به اقدامات مهم امين‌الدوله مانند تاسيس كارخانه قند كهريزك، تاسيس كارخانه كبريت سازي درالهيه شميران، تاسيس مدرسه رشديه، دعوت از مستشاران بلژيكي و … اشاره مي‌كند ولي درباره كارخانه برق سخني گفته نمي‌شود.
خاطرنشان مي‌سازد كه درباره برق و چالش‌هاي پيشگامي و نخستين كساني كه اين انديشه را پروردند هنوز ناگفته‌ها واسناد بسياري وجود دارند كه رو نشده‌اند. براي نمونه دراين باره كه چرا مشيرالسلطنه با آن كه امتياز برق تهران را از ناصرالدين‌شاه گرفت. كارها را پيش نبرد و چگونه بود كه اين ماجرا مدتها تعطيل شد تا دوباره در دوران مظفرالدين‌شاه در نقاط مختلف ايران تلاشهايي را در اين باره شاهد باشيم. البته بي‌اعتنايي بزرگان و تاريخ‌نگاران آن دوران به برق و برپايي كارخانه‌هاي برق در گوشه و كنار ايران پيشينه جالبي دارد. براي نمونه مخبرالسلطنه هدايت در كتاب‌هاي نامور خود مانند خاطرات و خطرات به برخي از كارخانه‌هايي كه در تهران تاسيس و راه‌اندازي شد حتي اگر كوچك هم بودند اشاره دارد ولي هرگز به مولد كاخ گلستان و بعدها كارخانه امين‌الضرب و همين طور مولد احتمالي امين‌الدوله اشاره‌اي نمي‌كند. كار اين بي‌توجهي به ويژه در جلد چهارم از كتابهايي كه زير نام گزارش نوشته شده بيشتر مشهود است. ايشان طي يكسال و اندي كه از زمان پايان كار خياباني تا پايان كار لاهوتي به درازا كشيد، والي آذربايجان و مقيم تبريز بود و شرح اين ماجراها را با دقت نوشته و از جمله به كارخانه‌هاي كوچكي مانند كبريت‌سازي و جز آن با همان دقت اشاره كرد، ولي درباره كارخانه برقي كه قاسم‌خان والي به راه انداخته و در هياهوي مشروطيت در تبريز ويران شده بود و همچنين ماجراي مشاركت وي با يك مهندس روس پس از رخدادهاي مشروطيت براي راه‌اندازي دوباره همان كارخانه، هيچگونه اشاره‌اي نمي‌كند.
15- در پايان خاطرنشان مي‌سازد كه برق صنعتي به معناي واقعي آن در شركت نفت ايران و انگليس پايه‌گذاري شد و نيروگاههاي بخاري تمبي در مسجد سليمان و پالايشگاه در آبادان با گنجايش نامي شايان توجه در سالهاي 1289-1290 خورشيدي به بهره‌برداري رسيدند و رفته رفته بر گنجايش آنها نيز افزوده شد، به طوري كه اين مراكز تا ايجاد نيروگاههاي بزرگ برق در تهران مانند نيروگاه آلستوم و بعثت همچنان بزرگترين مراكز توليد برق دركشور به شمار مي‌آمدند.
16- هدف و توجه نگارنده جستجوي هر چه بيشتر اطلاعات و داده‌هاي لازم براي هر چه روشنتر شدن وضعيت پيشگامي در صنعت‌برق بوده و براي اين هدف دست نياز به سوي مراكز و منابع اسناد دراز كرده و راهنمايي آنها را براي اجازه دسترسي به اين اسناد خواستار است و همچنين ياري خاندانهايي را مي‌طلبد كه اين گونه اسناد را هنوز براي خود حفظ كرده، رو نمي‌كنند.

معرفي نرم افزار برق

( RAP ) نرم افزار ارزيابي قابليت اطمينان سيستم هاي قدرت

بسته نرم افزاري RAP يك نرم افزار مناسب براي ارزيابي قابليت اطمينان در سيستمهاي قدرت الكتريكي مي باشد. اين نرم افزار داراي توانائي محاسبه و ارزيابي قابليت اطمينان مركب (Composite System Reliability) و قابليت اطمينان پستها

(Station reliability evaluation) مي باشد.

RAP از دو برنامه REOSTAT و CRUSE بترتيب براي محاسبه قابليت مركب سيستم و پستها تشكيل گرديده است. شكل (1) ساختار نرم افزار RAP و برنامه هاي تشكيل دهنده آنرا نشان ميدهد.

برنامه (Composite Reliability Using State Enumeration) CRUSE

اين برنامه براي محاسبه قابليت اطمينان تركيبي سيستم هاي قدرت مي باشد. انديسهاي قابليت اطمينان محاسبه شده توسط اين برنامه براساس نتايج خروج اضطراري در بخش توليد و انتقال مي باشد. براي طراحي سيستم قدرت برنامه CRUSE ميتواند ارزيابي كمي و يگانه ائي از رفتار سيستم تهيه نمايد. همچنين ميتواند راه حلهاي گوناگوني را براي اصلاح وضعيتهاي اضطراري و غير عادي ممكن در سيستم محاسبه و ارائه نمايد و در نهايت ميتواند براي سيستم قدرت يك طرح بهينه ائي را تهيه نمايد.

ويژگيهاي برنامه CRUSE بشرح زير مي باشند

1- اولويت بندي و انتخاب حوادث بحراني

· - ارزيابي حوادث مستقل تا خروج 4 ژنراتور بعلاوه سه خط بطور همزمان

2- ارزيابي معيارهاي ناتواني و ضعف سيستم قدرت

· - كمبود ظرفيتها و تخطي توان راكتيو توليدي ژنراتورها از حدود خود

· - ايزوله و دو تكه شدن شبكه

· - اضافه بار شدن خطوط و مشكلات ولتاژي

· - حل ناپذير شدن شبكه قدرت و معادلات پخش بار

3- مدلسازي بار

· - منحني تداوم بار چند پله ائي

· - مدلسازي تا حداكثر سطح بار

· - تقسيم بندي بار به بارهاي قابل قطع و شركتي

4- پيشنهاد عمليات اصلاحي براي بهبود شبكه

· - كنترل توليد اكتيو و راكتيو و ولتاژ شين و ژنراتورها

· - تنظيم شيفت دهنده فازي

· - قطع بار

· - برنامه ريزي توليد اكتيو MW

5- محاسبه شاخصهاي قابليت اطمينان براي شينها و نقاط بار

· - احتمال و فركانس قطع بار

· - مقدار بار مورد انتظار براي قطع

· - مقدار انرژي تأمين نشده مورد انتظار

· - فركانس تخطي ولتاژي

· - توان راكتيو مورد نياز

· - هزينه مورد انتظار براي خروج مشتركين

6- محاسبه شاخصهاي قابليت اطمينان كل سيستم قدرت

· - شاخص قطع كل توان سيستم

· - مقدار متوسط MW قطع در كل سيستم قدرت

· - شاخص اختلال در كل سيستم قدرت

· - شاخص قطع انرژي در كل سيستم قدرت

· - شاخص بحرانيت حوادث

با تركيب شاخصهاي اختصاصي هر يك از نقاط بار مي توان شاخصهاي كل سيستم را بدست آورد. بايد توجه داشت كه شاخصهاي اختصاصي نقاط بار و كل سيستم قابل جايگزيني با يكديگر نبوده بلكه مكمل يكديگر مي باشند. بعبارت ديگر هيچيك از اين دو دسته شاخصها نمي توانند بتنهائي تصوير روشني از وضعيت قابليت اطمينان كل سيستم ارائه نمايند.

برنامه ( Reliability Evalution of STATions ) REOSTAT

اين برنامه قابليت اطمينان پستها را براساس مدلسازي كليه عناصر مهم آن مانند بخشهاي شين، كليدها و ترانسفورماتورها محاسبه و تحليل مي نمايد. اين برنامه از عملكرد پستها يك ارزيابي كمي و يگانه ائي را جهت طراحي سيستم تهيه و ارائه ميدهد. همچنين ميتواند تركيب و آرايشهاي مختلفي را براي پست در نظر گرفته و هزينه طراحي را مينيمم نمايد.

ويژگيهاي برنامه REOSTAT

1- در نظر گرفتن تركيبهاي متعددي براي ساختارپست

2- انتخاب اتوماتيك حوادث ناشي از خروج عناصر پست

3- تهيه اطلاعات براي بيشتر عناصر پست

4- ارزيابي تعميرات عناصر پست

5- محاسبه شاخصهاي قابليت اطمينان متعدد براي پستها

6- تهيه گزارشهاي ساده و روشن
حالتهاي كاري

· - Mode 1 - نرم افزار تنها قابليت اطمينان پستها را ارزيابي مي نمايد.

· - Mode 2 – نرم افزار اثر اختلالات پستها را بر قابليت اطمينان كل سيستم محاسبه مي نمايد.
اطلاعات مورد نياز

· - اطلاعات ساختار و تركيب پستها

· - اطلاعات سيستم حفاظت و عملكرد كليدها

· - اطلاعات قابليت اطمينان شامل نرخ خروج، زمان تعويض و زمان تعمير عناصر پست

· - اطلاعات سيستم قدرت شامل نتايج پخش بار و ژنراتورها

· - اطلاعات اختياري مانند توليدMW برنامه ريزي شده، MW خريداري شده از شبكه هاي مجاور…
شاخصهاي قابليت اطمينان

· - شاخصهاي پست : احتمال و فركانس خروج – حداقل دسترسي – هزينه مورد انتظار از خروج

· - شاخصهاي سيستم : احتمال و فركانس خروج سيستم بواسطه خروج پست

· - شاخصهاي انتخابي : توان و انرژي مورد انتظار براي قطع، هزينه خروج
امكانات سخت افزاري و نرم افزاري

· - PC 486

· - 50 مگابايت فضا بر روي هاردديسك

· - 32 مگابايت RAM

· - كارت VGA

· - ويندوز 95 و يا NT


منبع : موسسه Power Tech

آدرس : http://www.powertech.bc.ca

معرفي نرم افزار برق

DigSILENT نرم افزار مطالعات سيستم قدرت

نرم افزار DigSILENT ( Digital Simulator for Electrical Network ) يك ابزار شبيه سازي محاوره ائي براي محاسبه و تحليل رفتار سيستمهاي قدرت با اهداف طراحي و بهره برداري مي باشد. طراحي و توسعه اين نرم افزار از سال 1976 توسط مهندسين و برنامه نويسان با تجربه آغاز شده است.

ويرايش يازدهم اين نرم افزار كه بنام Power Factory معروف است در سال 1993 بر اساس تجربيات موفق نسخه هاي قبل و در محيط C ++ ايجاد گرديده است.

DigSILENT در عين اينكه ميتواند بعنوان يك ابزار محاسباتي قوي براي سيستم هاي قدرت در مقياس بزرگ با ابعاد هزار ماشين استفاده شود همچنين بعنوان يك ابزار جيبي براي حل مسائل برق استفاده ميگردد.

الگوريتم و تكنيك هاي مدلسازي اين نرم افزار مطمئن و قابل انعطاف مي باشد بگونه اي كه قادر است طيف وسيعي از رفتارها سيستم قدرت را در حالتهاي ماندگار و يا گذرا شبيه سازي و محاسبه نمايد.

در حال حاضر نرم افزارهاي تجاري بسياري براي محاسبه و تحليل مسائل سيستم هاي قدرت وجود دارد. وليكن اين نرم افزارها در ويژگيها و توانائي هاي زير با يكديگر متفاوت مي باشند.

· - طراحي عمومي نرم افزار و ساختار اطلاعاتي آن

· - قابليت تعريف دقيق موضوعات و سناريوها

· - معادلات رياضي و تكنيكهاي حل

· - برنامه نويسي و نگهداري نرم افزار و نحوه ارتباط و تعامل توابع محاسباتي نرم افزار با يكديگر

· - تنوع امكانات و قابليتهاي نرم افزار و ساختار ارتباطي كاربر – ماشين و تكنيكهاي آن

نسخه Power Factory نرم افزار DigSILENT كليه ويژگيهاي فوق را بشكل بهينه دارا مي باشد. بعضي از ويژگيهاي اين نرم افزار بشرح زير مي باشد.

· - حالتهاي كاري ON – Line و Off – Line

بمنظور استفاده مؤثر از نرم افزار براي اهداف محاسباتي طراحي، بهره برداري و بهينه سازي سيستم هاي قدرت ميتوان آن را در دو حالت كاري ON – Line و Off – Line اجرا نمود.

در حالت كاري Off – Line كليه اطلاعات از طريق اطلاعات استاندارد تعريف شده و اطلاعات مورد نياز مي بايد از طريق بخش مديريت مثالهاي نمونه ائي تعريف گردد.

در حالت كاري ON – Line ، اطلاعات تجهيزات و ساير اطلاعات عمومي شبكه از بانك اطلاعاتي اخذ شده در حاليكه اطلاعات مربوط به ساختار فعلي شبكه، توليد، بار و تپ ترانسفورماتورها از طريق سيستم SCADA بطور ديناميكي اخذ شده و در واقع يك تصوير از رفتار واقعي سيستم را نشان ميدهند.

· - ظرفيت محاسباتي

از نظر اندازه شبكه قابل شبيه سازي خود برنامه هيچگونه محدوديتي ندارد و محدوديتها صرفا" بواسطه نياز كاربر و محدوديتهاي سخت افزاري ميباشد.

· - ساختار اطلاعات

نرم افزار از نظر ذخيره سازي اطلاعات، تعريف سيستم مورد مطالعه، اطلاعات نمونه ائي و تنظيم پارامترهاي اجرا برنامه داراي فلسفه ساختاري جديدي مي باشد. در واقع بجاي اينكه نرم افزار از كاربر بخواهد كه صدها فايل با اطلاعات تكراري را ايجاد و نگهداري نمايد، نرم افزار داراي يك سيستم قوي براي مديريت اطلاعات مي باشد كه تا حد ممكن از نگهداري اطلاعات تكراري در فايل هاي متعدد جلوگيري مي نمايد.

· - مدلسازي شبكه هاي AC/DC 1 ،2 و 3 فاز
قابليت مدلسازي شبكه هاي AC/DC بصورت يك، دو و يا سه فاز را دارا مي باشد

· - تنظيم اتوماتيك ساختار شبكه

نرم افزار با توجه به موقعيت كليدها و ايزولاتورهاي شبكه تعداد شينها و ساختار شبكه را بطور خودكار تنظيم مي نمايد، در حاليكه كاربر همواره با ساختار فيزيكي و موجود شبكه كار مي كند.

· - مدلهاي پيچيده خط انتقال

بر اساس اطلاعات خط و ساختار برج مدلهاي گوناگوني از خط انتقال را استفاده مي نمايد.

· - محاسبه پارامترهاي خط انتقال هوائي و كابل

چنانچه مشخصات هندسي برج و هاديهاي خط انتقال هوائي و يا كابل به برنامه داده شود مي تواند پارامترهاي خط شامل كوپلاژهاي متقابل مثبت و منفي را براي سيستم هاي 1،2 و3 فاز محاسبه نمايد.

· - محاسبه پارامترهاي ماشين

نرم افزار قادر است كه پارامترهاي ماشين آسنكرون شامل مشخصه اشباع و راكتانسهاي پراكندگي اوليه و ثانويه و مقاومت روتور را براساس مشخصات پلاك و كاتالوگ موتور محاسبه نمايد.

· - تسهيلات گرافيكي

نرم افزارداراي قابليت گرافيكي درمحيط ويندوز بوده و امكان استفاده از تكنيكهاي مدرن وجديد ارتباطي كاربر– ماشين را فراهم مي آورد. پنجره هاي مختلف براي نمايش نتايج خروجي هاي برنامه وجود داشته و امكانات رسم دياگرام تك خطي شبكه و پستها و همچنين ويرايش بانك اطلاعاتي را فراهم مي آورد.

· - انعطاف پذيري توسعه

ساختارنرم افزار بقسمي طراحي گرديده است كه امكانات برنامه نويسي لازم براي توسعه آن حداقل

ميباشد و لذا ميتواند بسرعت و متناسب با نيازهاي محاسباتي كاربران و مدلهاي جديد توسعه داده شود.
توانائي ها

DigSILENT در محيط ويندوز 98 , 95 و NT از ويژگي قابليت انعطاف بالا و همچنين سادگي استفاده توسط كاربران برخوردار بوده و داراي توانائي هاي محاسباتي و شبيه سازي بشرح زير مي باشد.

· - محاسبات پخش بار (AC/DC Load Flow)

· - محاسبات اتصال كوتاه (VDE/IEC Fault Analysis)

· - تحليل و محاسبات خطا و حوادث (General Fault/Event Analysis)

· - محاسبات شبيه سازي ديناميكي (Dynamic Simulation (RMS))

· - شبيه سازي حالتهاي گذرا الكترومغناطيسي (EMT Simulation)

· - محاسبات و تحليل مقادير ويژه (Eigen Value Analysis)

· - كاهش شبكه (Network Reduction)

· - هماهنگي رله ها (Relay Coordination)

· - وارسي عملكرد تجهيزات حفاظتي (Protection Device Response Check)

· - تحليل هارمونيكي (Harmonic Analysis)

· - محاسبات قابليت اطمينان (Reliability Calculation)

· - پخش بار اقتصادي (Economic Dispatch)

· - اينترفيس اسكادا (SCADA/GIS Interface)

· - دياگرام تك خطي (Single Line & Substation Graphic)

· - Virtual Instrument (VIS)

· - Medinas 2000 A/D Interface

تمامي توابع محاسباتي نرم افزار به بانك اطلاعاتي نرم افزار دسترسي داشته و قادر هستند كه نمونه هاي مثالي را حل نمايند.
نصب آزمايشي

در صورت نياز ميتوان از طريق يك اجازه موقت، موافقت نصب آزمايشي 3 ماهه نرم افزار را فراهم آورد.

در اينصورت يك بسته كامل از نرم افزار و براي تعداد نامحدودي از شينها ارسال خواهد شد. نصب آزمايشي 3 ماهه نرم افزار فرصت مناسبي براي آشنا شدن با توانائي ها و قابليتهاي آن مي باشد.

منبع : موسسه DigSILENT GmbH

آدرس : http://www.digsilent.de

ايمني در برق

يكي از مهمترين  مباحث  در هر صنعتي بحث ايمني در آن صنعت است  .  بزودي در ارتباط با ايمني در برق كه به مدد  تكنولوژي  جزو  با كيفيت ترين  صنايع موجود مي باشد  ،  مطالبي خواهم نوشت .

شروع به كار

با سلام
بزودي در اين وبلاگ مطالبي در باره برق خواهم نوشت